Chính sách, pháp luật về giải quyết khiếu nại, tố cáo ngày càng hoàn thiện, tạo điều kiện thuận lợi hơn cho tổ chức, cá nhân thực hiện quyền khiếu nại, tố cáo, bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của công dân, góp phần nâng cao hiệu lực, hiệu quả quản lý nhà nước.
Tuy nhiên, trong công tác giải quyết khiếu nại, tố cáo trong lĩnh vực đất đai, còn nhiều bất cập. Thực hiện chỉ đạo của Chủ tịch ủy ban nhân dân tỉnh về việc tìm ra những bất cập, hạn chế trong lĩnh vực này.
Ban tiếp công dân tỉnh qua thực tế tham mưu cho Lãnh đạo tỉnh trong công tác tiếp công dân, xử lý đơn thư giải quyết khiếu nại thời gian qua đã tổng kết những nội dung cụ thể sau:
Tình hình khiếu nại, tố cáo trong năm 2016 vẫn diễn biến phức tạp và diễn ra ở hầu hết các huyện, thành phố, các ngành, lĩnh vực. Tình trạng khiếu nại xảy ra phổ biến và có tính chất phức tạp thường diễn ra ở các huyện, thành phố có tốc độ đô thị hóa cao, đã và đang thực hiện những dự án về phát triển kinh tế xã hội, mở rộng đô thị, xây dựng khu công nghiệp, dịch vụ, đường giao thông và các công trình công cộng khác… Nhiều vụ việc công dân tập trung đông người để khiếu nại ảnh hưởng tới an ninh chính trị, trật tự, an toàn xã hội ở một số huyện, thành phố. Hầu hết các vụ việc khiếu nại đã được các cơ quan nhà nước giải quyết đúng quy định pháp luật nhưng công dân vẫn không chấp nhận và tiếp tục khiếu nại, dẫn đến vụ việc kéo dài, không dứt điểm.
Đáng chú ý là thời gian gần đây, có hiện tượng một số phần tử lợi dụng quyền khiếu nại, tố cáo của công dân để kích động, lôi kéo những người đi khiếu nại tập trung đông người kéo đến Trụ sở Tiếp công dân tỉnh, Ủy ban nhân dân tỉnh và nhà riêng một số đồng chí lãnh đạo ở tỉnh để khiếu nại; một số nơi đã có hiện tượng phát tiền cho những người tham gia khiếu nại để trụ lại dài ngày tại trụ sở Tiếp công dân tỉnh.
Qua tổng hợp cho thấy, nội dung khiếu nại chủ yếu liên quan đến việc thu hồi đất, giải phóng mặt bằng xây dựng các cơ sở hạ tầng, đền bù, bố trí tái định cư... Ở các thành phố Hòa Bình có thêm nội dung khiếu nại đòi lại đất cũ, đất cho mượn, cho ở nhờ, giữa dân với cơ quan nhà nước (đất do đơn vị, tổ chức đang sử dụng) huyện Lương Sơn có vụ việc tranh chấp đất với doanh nghiệp. Ở một số huyện tình trạng phá rừng để lấy đất sản xuất, mua bán, đổi chác, lấn chiếm đất nông, lâm trường dẫn tới khiếu nại tranh chấp giữa dân với các nông trường, lâm trường, giữa nhân dân giáp danh các huyện dẫn tới khiếu nại hết sức bức xúc.
Về nội dung khiếu nại, tố cáo nhìn chung hầu hết các vụ có nội dung liên quan đến lĩnh vực quản lý và sử dụng đất đai, chính sách, chủ yếu là khiếu nại về giá đất bồi thường. Đây là nguy cơ tiềm ẩn sự mất ổn định ở địa bàn các huyện ,thành phố. Nguyên nhân của tình trạng trên là do:
Một là, chính sách, pháp luật về đất đai trong thời gian dài không được hoàn thiện đồng bộ, thiếu cụ thể và nhất quán.
Quy định của pháp luật về giải quyết tranh chấp, khiếu nại liên quan đến đất đai chưa đủ rõ dẫn đến công tác xét xử, giải quyết các tranh chấp, khiếu kiện về đất đai còn nhiều hạn chế; chế tài xử lý chưa đủ mạnh để ngăn ngừa các hành vi vi phạm. Chính sách, pháp luật về đất đai trong thời gian dài không được hoàn thiện đồng bộ, thiếu cụ thể và thiếu nhất quán dẫn tới việc thực hiện chính sách trong nhiều trường hợp tùy tiện, không quan tâm đầy đủ đến lợi ích chính đáng của người sử dụng đất. Việc chính sách, pháp luật về đất đai thường xuyên thay đổi trong từng giai đoạn lịch sử, thiếu đồng bộ, chồng chéo, mâu thuẫn với pháp luật về dân sự, pháp luật về khiếu nại, tố cáo tạo ra bất cập, nhất là trong chính sách bồi thường, giải phóng mặt bằng, dẫn đến tình trạng khó phân định thẩm quyền giải quyết; một số huyện, thành phố chất lượng giải quyết các vụ, việc chưa cao dẫn đến tình trạng khiếu nại không có điểm dừng, nhiều vụ việc còn phải phân định trách nhiệm cuối cùng thuộc về cơ quan nào.
Hai là, công tác bồi thường, giải phóng mặt bằng còn nhiều bất cập.
Công tác bồi thường, giải phóng mặt bằng, hỗ trợ tái định cư vẫn còn nhiều bất cập, chưa phù hợp với thực tế, chưa giải quyết tốt mối quan hệ giữa quyền của Nhà nước với tư cách là đại diện chủ sở hữu toàn dân về đất đai và quyền của người sử dụng đất đã được pháp luật công nhận, dẫn tới nhấn mạnh quyền thu hồi đất của Nhà nước, tạo vốn từ quỹ đất mà chưa quan tâm đầy đủ lợi ích chính đáng của người sử dụng đất, đặc biệt là trong việc định giá đất bồi thường, xử lý mối tương quan giữa giá đất thu hồi với giá đất tái định cư (thu hồi giá quá thấp, giao lại giá cao). Chưa giải quyết tốt mối quan hệ giữa lợi ích của xã hội với lợi ích của những người có đất bị thu hồi, thường chỉ nhấn mạnh đến tính cấp thiết của việc giải phóng mặt bằng để có được dự án; chưa chú ý những vấn đề xã hội nảy sinh sau khi thu hồi đất, dẫn tới không bảo đảm điều kiện tái định cư, không có phương án tích cực về giải quyết việc làm cho người có đất bị thu hồi, nhất là đối với nông dân không còn hoặc còn ít đất sản xuất hoặc những người không còn việc làm như nơi ở cũ. Việc quy định giá đất quá thấp so với giá chuyển nhượng quyền sử dụng đất thực tế trên thị trường tuy có tác động tích cực tới việc khuyến khích nhà đầu tư nhưng lại gây ra những phản ứng gay gắt của người có đất bị thu hồi.
Quy hoạch thu hồi đất nông nghiệp để giao cho các nông trường, lâm trường, các dự án đầu tư phát triển công nghiệp, dịch vụ, xây dựng hạ tầng trong nhiều trường hợp chưa được nghiên cứu kỹ lưỡng, tính khả thi thấp dẫn tới tình trạng thu hồi đất nhưng không sử dụng hoặc sử dụng không hiệu quả trong khi nông dân thiếu hoặc không còn đất sản xuất, đời sống khó khăn. Không chấp hành đúng các quy định của Nhà nước về trình tự, thủ tục thu hồi đất, bồi thường, hỗ trợ, tái định cư như ra thông báo giải phóng mặt bằng mà không có quyết định thu hồi đất, không thông báo trước về kế hoạch, phương án thu hồi đất cho người có đất bị thu hồi, cưỡng chế giải phóng mặt bằng trong khi chưa bố trí nơi tái định cư, quyết định thu hồi đất không đúng thẩm quyền, thu hồi đất để sử dụng vào mục đích trái quy hoạch đã được xét duyệt. Bên cạnh đó, chính sách, pháp luật về quản lý đất đai của Nhà nước ta ở mỗi thời kỳ có sự khác nhau, trong đó các chính sách, quy định về bồi thường, hỗ trợ khi Nhà nước thu hồi đất còn nhiều bất cập và thường thay đổi, trong khi đó mỗi địa phương lại có cách áp dụng khác nhau, từ đó tạo nên sự so bì, thắc mắc giữa trường hợp này với trường hợp khác, giữa dự án này với dự án khác làm phát sinh nhiều khiếu nại.
Ba là, sự yếu kém trong công tác tổ chức thi hành pháp luật về đất đai.
Việc áp dụng pháp luật về đất đai của các địa phương còn nhiều bất cập, nhất là trong việc thu hồi đất. Sau khi có Luật Đất đai 2003 và các văn bản hướng dẫn thi hành, nhiều địa phương chưa kịp thời ban hành các văn bản quy phạm pháp luật cụ thể hóa thuộc thẩm quyền của cấp tỉnh để triển khai; nhiều địa phương cấp huyện và cấp xã chưa nắm chắc những quy định mới của pháp luật về đất đai nên vẫn còn áp dụng những quy định cũ đã bị hủy bỏ hoặc thay thế, nhiều trường hợp áp dụng sai quy định.
Những bất cập này đã tạo nên những vụ việc khiếu kiện mới về đất đai. Nhiều địa phương chưa có quy hoạch, kế hoạch sử dụng đất chi tiết, dẫn tới tùy tiện trong giao đất, cho thuê đất, thu hồi đất, chuyển mục đích sử dụng đất. Đa số các địa phương chưa đầu tư kinh phí thỏa đáng để xây dựng hệ thống hồ sơ địa chính, bảo đảm quản lý chặt chẽ đối với từng thửa đất. Việc cấp giấy chứng nhận quyền sử dụng đất chậm và trong một số trường hợp không chính xác. Công tác kiểm tra, thanh tra chưa được quan tâm đúng mức, trong đó công tác hậu kiểm đối với các dự án, công trình sau khi được giao đất, cho thuê đất ít được chú ý. Tình trạng sử dụng đất không đúng mục đích, không đúng tiến độ, không đầu tư theo dự án mà chỉ chờ chuyển nhượng kiếm chênh lệch giá đã ít được phát hiện và xử lý kịp thời. Việc kiểm tra, thanh tra thực hiện giá cũng ít được phát hiện và xử lý kịp thời. Việc kiểm tra, thanh tra thực hiện chế độ công vụ và xử lý những vi phạm của cán bộ, công chức trong công tác quản lý và sử dụng đất đai chưa được đặt ra một cách cụ thể, tích cực.
Sự yếu kém, bất cập trong công tác quản lý đất đai cùng với một bộ phận không nhỏ cán bộ, công chức có những hành vi vụ lợi trong quản lý, sử dụng đất đai, nhũng nhiễu, thiếu công tâm là nguyên nhân trực tiếp làm phát sinh những tranh chấp, khiếu nại về đất đai.
Bốn là, trong công tác giải quyết khiếu nại, tố cáo còn nhiều bất cập.
Trong công tác khiếu nại, tố cáo, nhiều nơi chưa thật sự coi trọng công tác tiếp công dân, chưa gắn tiếp công dân với việc giải quyết khiếu nại, tố cáo. Khi phát sinh khiếu kiện đã không tập trung chỉ đạo giải quyết kịp thời, thậm chí né tránh, đùn đẩy. Nhiều vụ việc đã có quyết định giải quyết cuối cùng nhưng việc tổ chức thi hành quyết định không nghiêm, cơ quan ra quyết định thiếu kiểm tra, đôn đốc kịp thời để giải quyết dứt điểm; một số vụ việc đã có kết luận hoặc quyết định giải quyết nhưng không có tính khả thi trong tổ chức thi hành dẫn tới phát sinh những khiếu kiện mới phức tạp hơn.
Trong quá trình giải quyết các vụ việc về khiếu nại, tố cáo, nhiều nơi chưa nghiên cứu kỹ các quy định của pháp luật, nên có những trường hợp áp dụng chưa phù hợp. Nhiều vụ việc tồn đọng mà nếu giải quyết thì sẽ kéo theo nhiều trường hợp tương tự khác cũng phải giải quyết, nhưng không giải quyết thì người khiếu nại không chấp nhận. Nhiều trường hợp đã giải quyết theo đúng quy định của pháp luật nhưng người dân vẫn tiếp tục khiếu nại.
Trên đây là những nguyên nhân cơ bản khiến khiếu nại, tố cáo gia tăng trong lĩnh vực đất đai. Trong thời gian tới các huyện, thành phố, các cơ quan chức năng cần có những giải pháp tích cực hơn nữa để hạn chế tình trạng khiếu nại, tố cáo đặc biệt liên quan đến lĩnh vực đất đai, nhằm góp phần giữ vững an ninh, chính trị, trật tự an toàn xã hội trên địa bàn tỉnh Hòa Bình./.
