Từ khi có Đảng Cộng sản Việt Nam ra đời và lãnh đạo phong trào cách mạng nhân dân Hòa Bình đã đón nhận tư tưởng cách mạng của giai cấp vô sản. Tháng 8/1929 tư tưởng cách mạng đã được truyền bá ở Châu Lạc Sơn, do một Đảng viên Đông Dương Cộng sản Đảng tên là Đào Gia Lựu ở Nam Định lên dạy học và tuyên truyền giác ngộ cho một số thanh niên, học sinh ở Lạc Thịnh.
Năm 1938 ở Phương Lâm thị xã Hòa Bình đã có các hội Ái Hữu được thành lập. Năm 1939 đ/c Hoàng Văn Thụ-Thường vụ Xứ ủy đã giao nhiệm vụ cho Tỉnh ủy Hà Đông có trách nhiệm xây dựng cơ sở cách mạng ở Hòa Bình, chi bộ Vạn Phúc Hà Đông đã cử một đảng viên lên xây dựng cơ sở ở Phương Lâm.
Tháng 3/1943 chi bộ nhà tù Hòa Bình được thành lập do đồng chí Lê Đức Thọ làm Bí thư chi bộ, các hoạt động tuyên truyền giác ngộ cách mạng đã được đẩy mạnh. Để lãnh đạo phong trào cách mạng khi khởi nghĩa sắp đến gần, tháng1/1945 Trung ương Đảng quyết định thành lập Ban cán sự Đảng tỉnh Hòa Bình.
Năm 1943 để tăng cường cho Hòa Bình, Xứ ủy Bắc Kỳ đã phân công ®ång chÝ Vò Đình Bản lên hoạt động ở Hòa Bình. Thời gian này lực lượng quần chúng của Đảng ở phố Hòa Bình, Phương Lâm được tổ chức huấn luyện điều lệ của Việt Minh, Hội Cứu quốc đầu tiên ở khu vực thị xã được thành lập.
Được sự giúp đỡ của Tỉnh ủy Ninh Bình, Hà Đông, Hà Nam các cơ sở cách mạng cũ được bảo vệ và củng cố, một số cơ sở mới được hình thành. Thực dân ráo riết truy lùng cán bộ và tổ chức cách mạng, hàng vạn người đã bị bắt giam. Bằng hoạt động tích cực và sự chỉ đạo nhạy bén, kịp thời Ban cán sự Đảng Hòa Bình đã phá được sự bao vây kìm kẹp của thực dân, đẩy mạnh phong trào cách mạng lên chuẩn bị cho cuộc khởi nghĩa giành chính quyền.
Tháng 8/1945 nhận được lệch cấp tốc chuẩn bị khởi nghĩa Ban cán sự Đảng đã họp bàn tại thị trấn Vụ Bản Châu Lạc Sơn bàn kế hoạch lãnh đạo khởi nghĩa. Ngày 18/8/1945 Ban cán sự Đảng nhận được mệnh lệnh Xứ ủy lập tức khởi nghĩa. Lệnh khởi nghĩa được phát đi trong toàn tỉnh. Dưới sự lãnh đạo của Ban chỉ huy khởi nghĩa tỉnh nhân dân thị trấn Vụ Bản, căn cứ Mường Khói rầm rộ biểu tình vũ trang tiến vào châu lỵ Lạc Sơn. Ngay sau khi cướp chính quyền Châu Lạc Sơn thắng lợi, Ban chỉ huy khởi nghĩa dựa vào lực lượng quần chúng, tổ chức một đội quân khởi nghĩa, phối hợp với lực lượng ở căn cứ Thạch Yên tiến ra cướp chính quyền ở châu Kỳ Sơn.
Ngày 23/8/1945 quân khởi nghĩa đã vượt Sông Đà đánh chiếm tỉnh lỵ. Sau 2 giờ khởi nghĩa cướp chính quyền tỉnh lỵ kết thúc thắng lợi. Cuộc khởi nghĩa giành chính quyền tỉnh lỵ và tất cả các châu trong tỉnh Hòa Bình diễn ra trong vòng 7 ngày từ 20 tháng 8 đến 26/8/1945. Cuộc khởi nghĩa giành được thắng lợi đúng như kế hoạch của ban khởi nghĩa tỉnh.
Dưới sự lãng đạo của Ban chỉ huy khởi nghĩa Hòa Bình, sự phối kết hợp của Đảng bộ Hà Đông, Hà Nam, Ninh Bình nhân dân Hòa Bình đã giành được chính quyền. Đường lối cứu nước của Đảng Cộng sản Việt Nam do Chủ tịch Hồ Chí Minh đứng đầu đã đẩy phong trào cách mạng ở Hòa Bình phát triển. Thắng lợi của cách mạng ở Hòa Bình đã mở đường cho nhân dân Hòa Bình cùng nhân dân cả nước bước vào kỷ nguyên mới. (Theo đề cương tuyên truyền của BTGTU)
