Cách Hà Nội 80 km về phía bắc, Bảo tàng văn hóa các dân tộc Việt Nam nằm trong khuôn viên rộng rãi có nhiều cây cổ thụ rợp bóng mát - nơi đây được xem như lá phổi xanh giữa lòng TP Thái Nguyên, ngay bên bờ sông Cầu.
Bảo tàng được xây dựng vào năm 1960. Quần thể kiến trúc độc đáo này do kiến trúc sư Hoàng Như Tiếp thiết kế với diện tích rộng 40.040 m2, nằm ở vị trí trung tâm thành phố, có cảnh quan tự nhiên, sơn thủy hữu tình. Ðầu tiên công trình mang tên Bảo tàng Việt Bắc, là nơi để sưu tầm, lưu giữ, bảo tồn, trưng bày, giới thiệu những di sản văn hóa, lịch sử; những kỷ vật quý báu trong cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp của nhân dân các tỉnh ở Việt Bắc (Cao, Bắc, Lạng, Hà, Tuyên, Thái). Trong đó có những hiện vật quý giá gắn với cuộc đời hoạt động của Bác Hồ khi Người ở Việt Bắc lãnh đạo toàn dân ta tiến hành cuộc Cách mạng Tháng Tám và làm nên chiến thắng Ðiện Biên Phủ chấn động địa cầu.
Trong không gian bảo tàng trước đây còn trưng bày những vũ khí hiện đại của quân và dân ta dùng để chống chiến tranh phá hoại của Mỹ như cỗ pháo cao xạ (góp phần bắn rơi chiếc máy bay thứ 1.000 trên bầu trời Thái Nguyên); quả tên lửa SAM-2; chiếc máy bay Mig-21, F-13 số hiệu 4520 nổi tiếng do Anh hùng LLVT nhân dân, phi công Phạm Thanh Ngân, quê ở xã Lương Phú, huyện Phú Bình, Thái Nguyên lái, từng bắn rơi tám máy bay Mỹ.
Phiên bản chiếc trồng đồng Đông Sơn
trưng bày trong bảo tàng.
Năm 1976, Bảo tàng Việt Bắc chuyển giao cho Bộ Văn hóa - Thông tin, nay là Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch quản lý và chuyển hướng nội dung hoạt động sang bảo tàng chuyên ngành về Văn hóa dân tộc. Từ ngày 31-3-1990, Bảo tàng Việt Bắc được đổi tên là Bảo tàng văn hóa các dân tộc Việt Nam, là một trong bảy bảo tàng quốc gia Việt Nam với chức năng và nhiệm vụ mới là: Nghiên cứu, sưu tầm, kiểm kê, bảo quản; trưng bày, tuyên truyền giới thiệu những vật dụng, phong tục, tập quán thể hiện nét văn hóa riêng, đặc sắc của 54 dân tộc ở khắp mọi miền đất nước. Từ ngày thành lập đến nay, Bảo tàng đã tổ chức hàng trăm cuộc nghiên cứu, sưu tầm trên địa bàn cả nước; nâng tổng số hiện vật trong kho cơ sở lên khoảng 30 nghìn tài liệu, hiện vật gốc có giá trị. Ðặc biệt, tại đây lưu giữ chiếc trống đồng Mường cổ (một trong số hai chiếc còn lại ở Việt Nam hiện nay) và những bộ trang phục truyền thống độc đáo của đồng bào các dân tộc trong cả nước.
Bảo tàng đã đón hàng triệu lượt khách trong và nước ngoài tới tham quan, tìm hiểu và nghiên cứu. Bảo tàng văn hóa các dân tộc Việt Nam đặt trên mảnh đất Thái Nguyên lịch sử, trung tâm vùng Việt Bắc; lại ở giữa TP Thái Nguyên, nơi có đặc sản chè Tân Cương nổi tiếng. Vì thế, trong khuôn viên bảo tàng có hình ảnh thu nhỏ "Rừng cọ, đồi chè", biểu tượng của "Thủ đô gió ngàn - Chiến khu Việt Bắc"; có phòng thưởng thức trà đạo và xem nghệ thuật biểu diễn đàn tính, hát Then...
