Những năm gần đây, diện tích cây có múi bị suy thoái diễn ra mạnh trong giai đoạn 2018-2021. Từ 2022 đến nay, mức độ suy thoái đã giảm nhiều do một số tiến bộ kỹ thuật mới được đưa vào sản xuất. Diện tích suy thoái chủ yếu trên cây cam, quýt. Tại vùng sản xuất cam huyện Cao Phong, năm 2020 có diện tích 2.330 ha, trong đó 1.813 ha giai đoạn kinh doanh nhưng đến hết năm 2022 diện tích còn 1.357 ha; khoảng 50% diện tích cam thời kỳ kinh doanh tại huyện Kim Bôi phát triển kém, bị suy thoái, chất lượng quả giảm. Một số vùng trồng quýt bản địa tại huyện Lạc Sơn, Mai Châu, Tân Lạc, Đà Bắc chưa được chú trọng chăm sóc, phòng trừ dịch hại nên năng suất, chất lượng quả giảm, người dân chặt bỏ chuyển sang trồng cây trồng khác. Nguyên nhân suy thoái vườn cây có múi do một số địa phương để xảy ra tình trạng phát triển cây có múi không nằm trong quy hoạch đã được phê duyệt; một số diện tích trồng mới không đủ điều kiện về đất đai, nguồn nước để sản xuất gây tăng chi phí đầu tư, dẫn đến cây được chăm sóc kém, chóng tàn. Nhiều lô giống không được quản lý chặt chẽ, truy xuất được nguồn gốc, cây không đảm bảo được chất lượng, nhiễm một số dịch hại nguy hiểm như bệnh vàng lá thôi rễ,.... Qua quá trình canh tác lâu năm, sử dụng nhiều phân bón vô cơ, thuốc hóa học, phân chuồng chưa được xử lý đầy đủ... dẫn đến đất bị chai cứng, cây khó hấp thụ dinh dưỡng,…
Để phát triển ổn định, bền vững theo chuỗi giá trị, khai thác tốt tiềm năng, lợi thế trong phát triển cây có múi của tỉnh. Sở Nông nghiệp và Phát triển nông thôn đã tham mưu Ủy ban nhân dân tỉnh Hòa Bình ban hành Quyết định số 2078/QĐ-UBND ngày 16/9/2021 về việc phê duyệt Đề án "tái canh cây ăn quả có múi tỉnh Hòa Bình giai đoạn 2021-2025, định hướng đến năm 2030" với các giải pháp chính như: Củng cố, phát triển, nâng cao hiệu quả hoạt động tổ chức sản xuất của doanh nghiệp, hợp tác xã sản xuất cây có múi; tạo nguồn giống sạch bệnh; cải thiện độ phì, kết cấu đất trồng và tạo quỹ đất sạch nguồn sâu bệnh phục vụ tái canh cây có múi; xây dựng cơ chế chính sách hỗ trợ tổ chức sản xuất đáp ứng mục tiêu tái canh; đẩy mạnh đầu tư vào chế biến nông sản, chuyển dịch cơ cấu, đa dạng hóa sản phẩm.
Đến nay, sau 2 năm triển khai thực hiện, đề án đã có những Kết quả bước đầu như: Về chính sách hỗ trợ: Hội đồng nhân dân tỉnh Hòa Bình đã ban hành Nghị quyết số 237/2023/NQ-HĐND ngày 07/4/2023 Quy định định chính sách hỗ trợ cây giống để thực hiện tái canh cây cam trên địa bàn huyện Cao Phong giai đoạn 2023 - 2025; theo đó ngân sách cấp tỉnh, cấp huyện hỗ trợ 100% chi phí mua cây giống sạch bệnh, đáp ứng tiêu chuẩn quốc gia cho những tổ chức, cá nhân trồng cam đáp ứng điều kiện trồng tái canh. Bên cạnh đó, để có cơ sở bình tuyển cây đầu dòng, vườn cây đầu dòng đúng quy định, Sở Nông nghiệp và Phát triển nông thôn tỉnh Hòa Bình đã ban hành 14 Tiêu chuẩn cơ sở (TCCS) chất lượng cây đầu dòng, vườn cây đầu dòng cây ăn quả lâu năm gồm các giống cây trồng: Cam CS1, cam Marrs (BH), cam Canh, cam Xã đoài lùn, cam Xã đoài cao, quýt Hà Giang, quýt Ôn châu, cam V2, bưởi đỏ Hòa Bình, bưởi da xanh, bưởi Diễn, cam Sông Con, quýt Nam Sơn, Quýt Miền Đồi. Hiện nay, tổng số cây đầu dòng cây có múi được công nhận còn hiệu lực khai thác trên địa bàn tỉnh Hòa Bình là 227 cây bao gồm: 165 cây cam; 50 cây quýt; 12 cây bưởi (bưởi đỏ Hòa Bình).
Hệ thống nhà lưới 3 cấp tại Trung tâm giống cây trồng, vật nuôi và thủy sản hoạt động ổn định đáp ứng theo tiêu chuẩn quốc gia về sản xuất cây giống sạch bệnh; đang lưu giữ 98 cây So; 120 cây S1 các giống cây có múi. Trong năm 2023 đã sản xuất được 30.000 cây S2 phục vụ tái canh vùng cam Cao Phong. Nếu vận hành hết công xuất, mỗi năm hệ thống nhà lưới này có thể sản xuất 120.000 cây giống/năm đảm bảo tiêu chuẩn kỹ thuật, sạch bệnh, đủ đáp ứng nhu cầu trồng tái canh của cả tỉnh.
Về quy trình kỹ thuật phục vụ tái canh: Sở Nông nghiệp và Phát triên nông thôn đã ban hành Quyết định số 295/QĐ-SNN ngày 12/6/2023 về việc ban hành Quy trình tạm thời tái canh cây ăn quả có múi trên địa bàn tỉnh Hòa Bình. Quy trình áp dụng cho việc cải tạo đất, trồng tái canh cây ăn quả có múi và phục hồi các vườn cây hiện có; trong đó tập trung vào việc quản lý các đối tượng sinh vật hại ở phần bộ rễ của CCM gồm rệp sáp, tuyến trùng ký sinh, nấm Fusarium và nấm Phytophthora phục vụ trồng tái canh và phục hồi vườn cây bị hiện tượng vàng lá thối rễ do các tác nhân nêu trên gây ra. Về triển khai xây dựng cánh đồng mẫu về tái canh: Đã thực hiện lấy mẫu phân tích và xử lý đất, cải thiện độ phì, kết cấu đất, trồng được 7,4/13,04 ha mô hình cánh đồng mẫu tái canh cây cam tại huyện Cao Phong. Diện tích còn lại đang trong giai đoạn thu hoạch các loại cây ngắn ngày (chuối, ngô), dự kiến sang đầu vụ xuân năm 2024 tiến hành giải phóng đất, xử lý đất và trồng cam theo kế hoạch.
Để hạn chế tác hại của một số loại sâu bệnh hại như bệnh vàng lá thối rễ, chảy gôm, rệp sáp giả trên cây cam quýt tại tỉnh Hòa Bình. Từ 2020 đến nay, Sở Nông nghiệp và Phát triển nông thôn đã chỉ đạo Chi cục Trồng trọt và bảo vệ thực vật; Trung tâm Khuyến nông tăng cường phối hợp với các viện nghiên cứu, các doanh nghiệp để tìm hiểu, xác định các tác nhân gây bệnh, kết luận và đưa ra biện pháp xử lý; xây dựng các mô hình ứng dụng tiến bộ kỹ thuật để cải tạo vườn cam già cỗi, phục hồi lại các vườn cam suy thoái do sâu bệnh. Đến nay, đã có kết quả rõ ràng, được tiếp tục phổ biến, nhân rộng. Các dự án hạ tầng phát triển sản xuất vùng cam an toàn tập trung tại huyện Cao Phong cơ bản đã hoàn thành trên 95%; huyện Cao Phong tiếp tục quy hoạch và nâng cấp đường nội đồng tại khu vực cánh đồng mẫu tái canh với chiều rộng 7m đảm bảo lưu thông, vận chuyển và cơ giới hóa được thuận lợi./.
