Bảo tàng Di sản Văn hóa Mường – Quá trình hình thành và phát triển

Bảo tàng Di sản Văn hóa Dân tộc Mường – bảo tàng tư nhân thuộc chủ sở hữu của ông Bùi Thanh Bình được UBND tỉnh cấp giấy phép hoạt động tại Quyết định số 01/QĐ-UBND ngày 02/01/2014 và ra mắt vào ngày 09/4/2015 vừa qua.

Theo lời kể, ông Bùi Thanh Bình vốn là người con của dân tộc Mường, lớn lên theo học ngành văn hóa nghệ thuật. Bản thân ông rất tâm huyết với di sản văn hóa các cha ông để lại. Khi đã thoát ly gia đình, mỗi lần về thăm quê, thấy các phong tục tập quán tốt đẹp ở làng dần bị mai một, ông luôn trăn trở phải làm gì đó để góp phần gìn giữ các giá trị văn hóa tốt đẹp của dân tộc.Việc ông làm đầu tiên là đi sưu tầm di vật, cổ vật của văn hóa Mường. Ông bắt đầu chuyến tìm kiếm của mình ở khắp các tỉnh thành trên cả nước, nơi có người Mường sinh sống.  Bù đắp lại 30 năm, tốn kém thời gian, sức lực và tiền bạc, số lượng di vật, cổ vật của ông lên đến 5.000 hiện vật các loại. Đồng thời vốn kiến thức về lịch sử, văn hóa được bổ sung thêm. Năm 2014, ông và đồng nghiệp mạnh dạn lập Đề án xin thành lập Bảo tàng Di sản văn hóa Mường, với mong muốn được bảo tồn, gìn giữ và phát huy giá trị di sản văn hóa dân tộc. Và mong ước của ông đã thành hiện thực, một bảo tàng tư nhân do ông làm chủ được ra đời.

Khuôn viên của bảo tàng Di sản văn hóa Mường nằm ở vị trí đắc địa, cao ráo, độc lập, có tầm nhìn thông thoáng với tổng diện tích mặt bằng trên 4.000m². Cơ sở vật chất của bảo tàng bao gồm 7 ngôi nhà chính:

Ngôi nhà số 1: Là nơi lưu giữ cổ vật và trưng bày các hiện vật tiêu biểu về di sản văn hóa Mường. Ngôi nhà có 2 tầng sử dụng.

Tầng 1: Bảo quản trên 1.000 cổ vật các loại gồm gốm, sứ, đồ gỗ và xương, sừng – đồ gia dụng dân tộc. Các cổ vật được sắp xếp trên giá theo từng bộ sưu tập nhằm phục vụ công tác nghiên cứu về di sản của dân tộc Mường.

Tầng 2: Trưng bày về di sản văn hóa Mường nói chung. 1.000 cổ vật các loại được bày theo từng chủ đề lịch sử từ cổ đại cho đến cận hiện đại của dân tộc Mường Hòa Bình.

            Chủ đề 1: Tiền sử Hòa Bình: Trưng bày các đồ vật phản ánh về lịch sử tự nhiên của vùng đất Hòa Bình, gồm xương, sừng một số động vật lớn như voi, tê giác đã từng sinh sống ở Hòa Bình thời cổ đại. Trưng bày một số hiện vật bằng đá quý hiếm như thạnh anh, quặng bạc, quặng sắt. Đồng thời trưng bày một số hiện vật tiêu biểu của văn hóa thời đại đá – văn hóa Hòa Bình. Chủ đề 2: Thời đại đồ đồng ở Hòa Bình: Trưng bày các di sản bằng đồng của văn hóa Đông Sơn như như: Tượng người quỳ gối dâng đèn, tượng người bằng đồng, dao găm đồng, các loại rìu đồng, mũi giáo đồng, thạp đồng, trống đồng Đông Sơn. Chủ đề 3: Đồ gốm sứ: Trưng bày các loại đồ gốm, bát, đĩa, nậm, hộp gốm sứ từ thời Lý, Trần, Lê, Nguyễn. Trong đó, bao gồm cả đồ gốm sứ Việt Nam và gốm sứ Trung Quốc. Chủ đề 4: Nhạc cụ, dụng cụ bằng đồng: Trưng bày sưu tập cồng chiêng, sưu tập xanh đồng, ninh đồng của người Mường. Đặc biệt là chiếc trống đồng loại II hêgơ (Trống Mường). Chủ đề 5: Trưng bày các loại chum, vại, bình, lọ bằng sành sứ và đồ đồng các loại khác nhau của các thời kỳ lịch sử khác nhau. Chủ đề 6: Tín ngưỡng dân gian Mường: Trưng bày các hiện vật liên quan đến Mo Mường, bao gồm các hiện vật trong “Túi Khót” của thầy Mo, bộ lịch tre Mường, thanh kiếm, chuông đồng của thầy Mo. Chủ đề 7: Trưng bày các đồ đựng, công cụ săn bắt, hái lượm bằng mây tre đan thủ công của người Mường.

Ngôi nhà số 2: Nhà dân Mường.

Đây là ngôi nhà sàn đời trung của người dân Mường. Ngoài kiến trúc nguyên bản, trong nhà còn trưng bày toàn bộ các vật dụng nội thất của một ngôi nhà hoàn chỉnh. Từ bàn thờ gia tiên – réng thờ vua đến bếp và gian buồng dành cho phụ nữ được trưng bày các hiện vật tiêu biểu trong đời sống sinh hoạt của một gia đình bình dân Mường trước đây.

Ngôi nhà số 3: Nhà Lang Mường. Mô phỏng kiến trúc nhà ở một vị Lang cun Mường

Tầng 1: Là không gian trưng bày các cổ vật, di vật quý hiếm vốn là vật dụng của Lang Mường. Với hơn 1.000 hiện vật, bao gồm cả đồ gốm sứ, đồ đồng, kim loại, đồ trang sức bằng vàng, bạc và đá quý được bảo tàng sưu tầm trong nhiều năm qua. Nhiều hiện vật vốn là vật dụng trong sinh hoạt hằng ngày của nhà Lang như: chum vại, bình, vò, lọ, bát đĩa, ấm chén bằng gốm sứ cao cấp, các dụng cụ đi săn như: súng hỏa mai, súng kíp, nỏ, dao kiếm, đèn đi săn đêm, các đồ trang sức tinh sảo bằng vàng, bạc, đá quý của Bà Nàng và các Nàng Ả. Các quà tặng của nhà Lang như chiếc tẩu thuốc của viên Công sứ Pháp tặng nhà Lang Mường Động. Bộ sưu tập nhạc cụ truyền thống của người Mường. Các đồ mỹ nghệ bằng xương, sừng đá quý. Thông qua các sưu tập hiện vật trưng bày, đã phần nào cho thấy đời sống vương giả, giàu sang phú quý phản ánh quyền lực của các vị quan lang Mường.

Tầng 2: là nơi trưng bày về tín ngưỡng tâm linh, tục thờ tổ tiên, rén thờ vua của người Mường.

Ngôi nhà số 4: Nhà chiêng.

Đây là ngôi nhà sàn bằn đỗ được làm theo kiến trúc “Trồng rường giá chiêng kẻ truyền con sơn kèo đưa bẩy đón”.Nhà có 2 tầng sử dụng, tầng 2 có trưng bày sưu tập cồng chiêng Mường. Đây là bộ chiêng quý. Trong đó có 3 chiếc chiêng được xem là chiêng cổ nhất hiện biết trên đất Mường Hòa Bình.

Nhà số 5: Thư viện bảo tàng

Đây là ngôi nhà gỗ 3 gian theo kiến trúc nhà ở của người Kinh, lưu giữ hàng vạn đầu sách. Thư viện là nơi phục vụ cho khách đến nghiên cứu, tra cứu tài liệu về lịch sử, văn hóa Hòa Bình nói chung và người Mường nói riêng.

Nhà số 6 và 7: Khu ẩm thực xứ Mường.

Đây là nơi giới thiệu về ẩm thực văn hóa Mường, đủ chỗ cho khảng 200 thực khách. Đội ngũ đầu bếp có tay nghề cao, kinh nghiệm, sẵn sàng phục cụ, chế biến các món ẩm thực xứ Mường.

Trong khuôn viên của Bảo tàng còn có khoảng sân rộng là nơi giới thiệu và truyền dạy về âm nhạc dân gian, trò chơi dân gian Mường truyền thống. Đây là nơi phục dựng, tái hiện đồng thời thường xuyên biểu diễn cồng chiêng giao lưu văn nghệ, lửa trại và các hoạt động văn hóa khác.

Bảo tàng Di săn văn hóa Mường có chức năng nghiên cứu, sưu tầm, bảo quản, trưng bày về di sản văn hóa Mường. Đồng thời tổ chức thực hiện các dịch vụ văn hóa, ẩm thực nhằm bảo tồn, khai thác, phát huy giá trị di sản văn hóa Mường truyền thống và hiện đại.

Tháng 9/2014, Bảo tàng đã tham gia Ngày hội “Sắc màu Tây Bắc”, đạt giải A vì đã có nhiều đóng góp tích cực cho Ngày hội văn hóa thể thao và du lịch các dân tộc vùng Tây Bắc năm 2013. Hằng năm, dịp Tết Nguyên đán, Bảo tàng cũng tham gia trình diễn, giới thiệu về văn hóa Cồng Chiêng tại Bảo tàng dân tộc học và Làng văn hóa các dân tộc Việt Nam ở Đồng Mô. Bảo tàng di sản văn hóa Mường với số lượng lớn các cổ vật phát huy được ý nghĩa sẽ là điểm đến của nhiều du khách, nhà nghiên cứu và dần trở thành “trí nhớ” của dân tộc ta.